شاید اگر از کسی در مورد میزان اهمیت انواع قطع کتاب یا سایز کتاب بپرسید، آن را چندان موضوع مهمی نداند، اما چون انتخاب قطع نامناسب موجب دشواری در خواندن و حتی جابجایی می‌شود، باید این مسئله را جدی شمرد.
قطع کتاب همان اندازه‌ی درازا و پهنا کتاب است. به بیانی دیگر قطع کتاب براساس اندازه طول در عرض هر برگ صفحه سنجیده می‌شود.
سایز کتاب در کشورهای مختلف استانداردهای خاص خود را دارد و متناسب با آن‌ها چاپ می‌شوند و در ایران استاندارهای خاص خودش را دارد.
به طور کلی، هدف از تعیین قطع مناسب برای یک کتاب سهولت استفاده برحسب نوع کاربرد آن است.
برای اطلاع از سایر خدمات چاپ روز می‌توانید روی دکمه زیر کلیک کنید
ابعاد کتاب باید به گونه‌ای باشد که در کتابخانه‌ها و کیف‌‌ها به راحتی جای گیرد و مطالب به راحتی خوانده شوند.
اگر ابعاد و قطع کتاب باعث شوند که فرد به راحتی نتواند از آن استفاده کند، زحمات نویسنده و ناشر هم هدر می‌رود.
قطع‌هایی مانند قطع بیاضی که از سمت درازا باز می‌شوند و از طرف عرض شیرازه‌بندی می‌شوند، کاربرد کم‌تری در صنعت چاپ دارند.
قطع بازوبندی با اندازه 2 در 3 که داخل چرم در بازوبند قرار می‌گیرد، از دیگر ابعاد کتاب هست که اکنون کاربرد زیادی ندارد.
قطع سلطانی یا تیموری نیز از قطع‌های غیر مرسوم در زمان حاضر هستند که بیش‌تر در دربارهای سلطنتی دوران تیموری رواج داشتند.
قطع کتاب در ایران در حالات استاندارد به چند نوع تقسیم‌بندی می‌شود که در ادامه به شرح کامل هریک از آن‌ها می‌پردازیم:
1. قطع وزیری
رایج‌ترین قطع کتاب در ایران قطع وزیری است که برای کتاب‌های آموزشی، دانشگاهی و درسی استفاده می‌شود. این قطع در استاندارد آمریکایی به نام Medium octavo شهرت دارد.
ابعاد استاندارد این قطع، 17 در 24 سانتی‌متر و 16.5 در 23.5 سانتی‌متر است. با سه بار تا کردن پی در پی کاغذ 70 سانتی‌متر به اندازه تقریبی قطع وزیری خواهید رسید.
صفحه آرایی و ویراستاری قطع وزیری بهتر است در چاپخانه‌ها توسط کارشناسان و صفحه آراها انجام شود زیرا آن‌ها از تمامی استاندارهای لازم آگاهی لازم را دارند.
2. قطع رقعی
این نوع قطع، یکی دیگر از پرکاربردترین قطع‌ها است که بیش‌تر در کتب رمان، شعر و داستان دیده می‌شود که مخاطب عام دارند. کتاب‌هایی که دارای تصاویر و یا حجم کم هستند، با قطع رقعی چاپ و منتشر می‌شوند.
این قطع در استاندارد انتشارات آمریکا به Crown octavo معروف است.
اندازه استاندارد قطع رقعی در چاپ افست 22 در 15 سانتی‌متر و در چاپ دیجیتال 14 در 21 سانتی‌متر (برابر کاغذ A5) است.
این ابعاد برای قبل از برش است و پس از برش، تا نیم سانت از طرفین کتاب کاسته می‌شود. برای تیراژ بالا چاپ افست و برای تعداد چاپ محدود معمولاً چاپ دیجیتال را انتخاب می‌کنند.
3. قطع خشتی
از کهن‌ترین قطع‌های کتاب در چاپ نسخ خطی است. برای قطع خشتی بزرگ با شش بار تا کردن کاغذی با اندازه‌ی 50*70، استاندارد مناسب 23*23 به دست می‌آید.
اگر کاغذی با همین ابعاد را به جای 6 بار، 12 بار تا کنیم به اندازه‌ای معادل 14/5*14/5 و یا 16/5*16/5 می‌رسیم که متناسب با استاندارد قطع خشتی کوچک است.
همانطور که از ابعاد نوشته‌شده پیداست این نوع قطع به صورت مربعی است و به همین دلیل آن را به خشت تشبیه کرده‌اند.
برای چاپ کتاب‌هایی مانند کتاب‌های کودکان، کاتالوگ و بروشور از قطع خشتی استفاده می‌شود.
4. قطع جیبی یا بغلی
بعد از قطع وزیری، رایج‌ترین قطع کتاب قطع جیبی است. همانطور که از نامشان پیداست، این کتاب‌ها کوچک و جمع و جور هستند و به راحتی می‌توان آن‌ها را در کیف و یا حتی جیب لباس حمل کرد.
برای قطع جیبی اندازه‌های استاندارد مختلفی وجود دارد و در گستره وسیعی از ابعاد با تیراژ زیاد و قیمت کم چاپ می‌شوند.
در استاندارد آمریکایی قطع octodecimo یا eighteenmo بسیار شبیه به قطع جیبی است.
اندازه متداول این نوع قطع در حدود 11*15 سانتی‌متر است و برای چاپ کتب شعر و دعا از این نوع قطع استفاده می‌شود.
در انجام صفحه‌بندی این نوع کتب باید بسیار سنجیده و باحوصله عمل کرد زیرا به دلیلی سایز کوچک، مطالب زیادی در یک صفحه نوشته و چاپ می‌شود و نباید تورفتگی‌های متون چشم خواننده را اذیت کند و موجب فروش پایین محصول شود.
5. قطع پالتویی
در تمامی استانداردهای ذکرشده برای ابعاد کتاب، شیت‌ها به صورت افقی قرار می‌گیرند و صفحات کتاب عمودی هستند. اما در قطع پالتویی شیت‌ها و صفحات هردو به صورت افقی قرار گرفته‌اند.
طراح با توجه به سلیقه‌ی خود از این قالب برای زیباسازی برخی کتاب‌ها با در نظر گرفتن کاربرد آن‌ها استفاده می‌کند.
معمولاً جهت چاپ مطالب بلند با عرض کم از قطع پالتویی استفاده می‌شود و هزینه چاپ کاهش پیدا می‌کند.
اندازه سایز پالتویی کوچک 10*19 و سایز پالتویی بزرگ 11.5* 22 است.
6. قطع رحلی
علت نامگذاری قطع رحلی به این دلیل است که در گذشته برای خواندن این نوع از کتاب‌ها آن‌ها را روی چهارپایه یا همان رحل قرار داده و می‌خواندند. در استاندارد آمریکا به آن Imperial octavo می‌گویند.
دارای سه استاندارد کوچک (27*42 سانتی‌متر)، متوسط (30*50 سانتی‌متر) و بزرگ (30*60 سانتی‌متر) است و از کتاب‌های معمولی کمی بزرگتر هستند. مزیت این قطع دورریز کم آن است.
قطع رحلی را می‌توان به دو صورت تک ستونی و دو ستونی چاپ کرد. معمولاً کتاب‌های رفرنس را که دارای محتوای زیادی هستند، به صورت دو ستونی و با قلم ریز چاپ می‌کنند تا هزینه‌ها کاهش یابد.
برای چاپ کتاب‌های فاخر نظیر قرآن و کتب هنری مانند شاهنامه و مثنوی که دارای تصاویر تذهیب و مینیاتوری هستند، از چاپ قطع رحلی تک ستونی استفاده می‌شود.
اندازه حاشیه قطع کتاب
حاشیه‌بندی به عنوان یکی از اصول مهم صفحه آرایی از پیش‌نیازهای انتشارات کتاب است. اندازه این حاشیه‌ها و استانداردهای آن‌ها هم به قطع و اندازه کتاب بستگی دارد.
بنابراین علاوه بر این که قطع کتاب بر ویژگی‌های ظاهری و زیبایی کتب تاثیر دارد، در قیمت کتاب هم نقش دارد.
با انتخاب درست سایز کتاب می‌توان هزینه چاپ کتاب را به حداقل رسانده و سود حاصل از فروش کتاب را افزایش داد.
در جدول زیر اندازه‌های متداول را براساس طبقه‌بندی انواع قطع رایج در صنعت چاپ آورده‌ایم:
