انواع صحافی کتاب

وقتی صحبت از انواع صحافی کتاب می‌شود بیشتر به یاد چه می‌افتید؟ دور از ذهن نیست که آشناترین تجربه اکثر ما از دنیای صحافی به دوران مدرسه و تحصیل خود یا فرزندانمان باز می‌گردد: سیمی کردن کتاب‌ زبان انگلیسی برای ضمیمه کردن کتاب کار به قصد جلوگیری از جا گذاشتن یکی از آن‌ها یا اضافه کردن برگه بین صفحات کتاب زیست، عربی و ادبیات.

اما صحافی کتاب به سیمی یا فنری کردن کتاب محدود نمی‌شود. در این مقاله بعد از پاسخ به سوال صحافی چیست؟ چهار مورد از رایج ترین انواع صحافی کتاب را نیز معرفی می‌کنیم.

صحافی چیست؟

صحافی یا جلد کردن کتاب یا مجله یکی از مراحل مهم در فرایند طراحی تا چاپ است و به عمل تا کردن (folding)، ترتیب (Gathering) به معنای قرار دادن فرم‌های تا شده در کنار هم، ته‌دوزی (Stitching)، جلد گذاری و در نهایت برش کتاب گفته می‌شود.

در گذشته به این حرفه وراقی هم می‌گفتند که البته “وراقی” جز صحافی و جلد کردن کتاب، مواردی همچون نسخه نویسی و تهیه رونوشت و تکثیر کتاب و مواردی از این قبیل را نیز در برمی‌گرفت.

روش‌های رایج انواع صحافی کتاب

روش‌های اصلی صحافی کتاب و نشریه را می‌توان به صورت زیر دسته‌بندی کرد:

• دوخت (مفتولی یا نخی)
• صحافی ته چسب یا کامل
• صحافی جلد سخت (گالینگور یا case binding)
• صحافی فنری

 دوخت (مفتولی یا نخی)

یکی از ساده‌ترین روش‌های صحافی است که امکان صحافی یک یا چند فرم را فراهم می‌کند. آشناترین نوع صحافی برای پدربزرگ و مادربزرگ‌ها همین دوختن کاغذها به یکدیگر است که در این قسمت با شکل صنعتی آن روبرو هستیم. در این روش می‌توان محصول را با جلد مجزا و مقوایی یا حتی بدون جلد صحافی کرد که در این مورد ممکن است اولین و آخرین صفحه از یک فرم یا مجموعه فرم به عنوان جلد منظور شوند.

مزایا و معایب صحافی دوخت

هزینه پایین این نوع صحافی آن را به گزینه مناسبی برای جزوات دانشجویان، کتاب‌های کار یا کاتالوگ‌ها تبدیل کرده است، اما از سویی این صحافی دوخت فقط برای تعداد صفحات پایین (حدود 10 تا 60 صفحه) مناسب می‌باشد. روش‌های مختلفی برای صحافی دوخت وجود دارد:

مفتول دوزی میانی؛ مفتول دوزی حاشیه‌ای یا از رو؛ دوخت نخی.

صحافی ته چسب یا صحافی کامل

صحافی ته چسب یا صحافی کامل به روشی گفته می‌شود که در آن لایه نازکی از چسب را به منظور جلد کردن به عطف فرم‌ها (کتاب، مجله یا بروشور) تزریق و سپس جلد گذاری می‌کنند. جلد در این نوع صحافی مقوایی یا شومیز است.

مزایا و معایب صحافی ته چسب یا کامل

این نوع صحافی به دلیل حذف هزینه‌های ته دوزی و جلدسازی مقرون به صرفه می‌باشد (از منظر تولید و حمل و نقل). اما از طرفی به علت چسباندن جلد به ستون فقرات بلوک کتاب، هنگام باز شدن، روی میز صاف نمی‌نشینند؛ همچنین دوام کمتری نسبت به گالینگور دارد.

جلد گذاری در صحافی ته چسب به چند روش صورت می‌گیرد:

• جلد با چسب عطف
• جلد با چسب عطف و بغل
• جلد ته چسب به علاوه آستر 

صحافی جلد سخت یا گالینگور (case bending)

مراحل این صحافی به شکل زیر است:

الف) جلدسازی

معمولا جلد کتاب‌ها از مقوا و پارچه یا از کاغذ ضخیم ساخته می‌شود. برای اینکار ابتدا ورقه‌های بزرگ مقوا را به وسیله ماشین برش در اندازه مطلوب بریده، سپس روی پارچه یا کاغذی ضخیم که سطح درونی آن چسب خورده چسبانده می‌شوند و در عین حال باریکه‌هایی از کاغذ ضخیم نیز به صورت عطف در فاصله میان هر دو قطعه مقوا بر پارچه زیرین می‌چسبد.

سپس لبه‌های اضافی پارچه را به سمت توی جلد برگردانده شده و به سطح داخلی، دو قطعه مقوا می‌چسبانند.

ب) چاپ جلد

درج عنوان، نام نویسنده و دیگر اطلاعات کتابشناختی و برخی تزئینات روی جلد و عطف کتاب را چاپ جلد می‌نامند. این کار با چاپ به روش عادی و یا به روش طلاکوبی صورت می‌گیرد. در روش اخیر از حروف مخصوص و یا کلیشه و ورقه‌های نازک طلایی یا رنگی استفاده می‌شود.

ج) جلد گذاری

در این‌ مرحله به سطح دو آستر بدرقه کتاب و پارچه مشبک عطف کتاب چسب می‌زنند و فرم‌های به هم متصل شده را داخل می‌گذارند و با وارد کردن فشار، عطف فرم‌ها را به عطف جلد و آستر بدرقه‌ها را به سطح داخلی جلد می‌چسبانند. سپس کتاب‌ها را چند ساعت زیر پرس می‌گذارند تا خشک شوند.

مزایا و معایب صحافی گالینگور:

از مزایای صحافی گالینگور می‌توان به عملکرد خوب صحافی جلد در نگهداری آن اشاره کرد. به همین دلیل است که صحافی کتب نفیس از این دست صحافی استفاده می‌کنیم. سنگینی کتاب و هزینه بالای این نوع صحافی دو مورد از معایب این صحافی است.

صحافی فنری یا سیمی

این مدل از صحافی در بازار ایران سیمی کردن نام دارد. سیمی کردن که این روزها یکی از رایج‌ترین انواع صحافی کتاب در بین دانش‌آموزان و دانشجویان است، شامل یک سیم است که از میان سوراخ‌های پانچ شده روی کاغذ به شکل فنر رد می‌شود. جنس این فنر می‌تواند فلز، پلاستیک یا فلزی که روکش پلاستیک دارد، باشد. فنرهای پلاستیکی برخلاف فنرهای فلزی دارای تنوع رنگ هستند.

در این مدل صفحات مجلد به طور کامل (۳۶۰ درجه) باز و مسطح می‌شوند. علاوه بر این مجلد می‌تواند «فولد آور »شود‌. فولد آور به این معناست که شما می‌توانید با باز کردن مجلد، جلدهای پشت و رو را به صورت کاملا مسطح به یکدیگر بچسبانید.

از مزایای این نوع صحافی می‌توان به هزینه پایین آن و نداشتن محدودیت نسبی در تعداد صفحات اشاره کرد. اما مشکلی که صحافی فنری یا سیمی دارد این است که فرایند نشر مجلد را غیرحرفه‌ای و شخصی جلوه می‌دهد.

عملیات تکمیلی یا پایانی در انواع صحافی کتاب

عملیات تکمیلی مجموعه‌ای از کارها مانند سلفون کشی، جلا زدن، طلاکوبی، بسته بندی و سایر فعالیت‌هایی است که امروزه بسیاری از آن‌ها را دستگاه‌های چاپ همزمان با چاپ یا صحافی انجام می‌دهند.

بسته بندی

آخرین مرحله در چاپ و نشر بسته بندی کتب و نشریات است. لازمه حمل و نقل و نگهداری سالم کتب و نشریات بسته بندی صحیح آن‌ها می‌باشد که گاه بی‌توجهی به این مرحله خسارات فراوانی به ناشر کار وارد می‌کند.

جمع‌بندی

شاید دور از منطق نباشد که صحافی را مهم‌ترین بخش از فرایند نشر بدانیم. صحافی برای صفحات مجلد چون بندی بر گیسوی یار است! به این معنی که بند گیسو، سبب جمع شدن کمند گیسوی او و پریشان نشدن دل معشوق می‌شود! صحافی هم نگهبان و نگهدار برگه‌ها و معنایی است که جز از نظم و توالی حاصل نخواهد شد. در این مقاله شما را با چهار نوع رایج صحافی کتاب آشنا کردیم که عبارت است از : دوخت، کامل، گالینگور و سیمی.

این روش‌های رایج از میان انواع صحافی کتاب، وابسته به نوع مجلد و تعداد صفحات آن انتخاب می‌شود. سپس طراحی جلد متناسب با محتوا و انوع صحافی کتاب صورت می‌گیرد.